1918 - 1928

Osnivanje Kraljevine SHS

Tokom prve decenije nakon osnivanja države, parlamentarna demokratija u Kraljevini SHS obeležena je beskompromisnim političkim borbama nacionalno orijentisanih stranaka što je, i pored ekonomskog napretka, diskreditovalo ovaj politički model.

U Beogradu, 1. decembra osnovano je Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. Ujedinjenje Kraljevine Srbije, osnovane 1882, sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba proglasio je regent Aleksandar Karađorđević delujući u ime svog oca, kralja Petra I Karađorđevića. Država je zasnovana na punoj ravnopravnosti između Kraljevine Srbije i Države Slovenaca, Hrvata i Srba. Pitanja oblika državnog uređenja i vladavine ostavljeno je na rešavanje Ustavotvornoj skupštini, kao izrazu slobodne volje svih građana nove države.

Telegram Vudro Vilsona kojim najavljuje priznanje Kraljevine SHS, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Norveška prva priznaje Kraljevinu SHS u januaru. U februaru stiže priznanje i od SAD-a, dok ostale države to čine posle potpisivanja Versajskog mirovnog ugovora.

Filip Filipović, jedan od osnivača Socijalističke radničke partije Jugoslavije

Privremeno narodno predstavništvo otpočelo je rad, kao prva jugoslovenska skupština. Dolazi do formiranja prvih jugoslovenskih stranaka, Demokratske stranke (DS) i Socijalističke radničke partije Jugoslavije (od 1920. to je Komunistička partija Jugoslavije).

Ljubomir Davidović, osnivač Demokratske stranke

Na izborima za Ustavotvornu skupštinu najviše glasova dobile su centralistički orijentisane stranke, Demokratska stranka i Narodna radikalna stranka (NRS), ali su znatnu podršku obezbedile i Komunistička partija Jugoslavije i Hrvatska republikanska seljačka stranka (HRSS), koje su se oštro protivile centralizmu, pa i monarhističkom državnom uređenju.

Naslovna strana Ustava iz zbirke Muzeja Jugoslavije

Prvi ustav Kraljevine SHS (Vidovdanski ustav) donet je 28. juna i ostaće na snazi do 1929. godine. Donet je tesnom većinom i bez učešća članova KPJ i HRSS, a njime je uspostavljeno unitarno uređenje, sa velikim ovlašćenjima monarha, ali i značajnim brojem socijalno-ekonomskih prava. Slovenačke i hrvatske političke stranke bojkotovale su donošenje Ustava pa je taj čin produbio postojeću krizu i dodatno zaoštrio tzv. hrvatsko pitanje

Obznana iz zbirke Muzeja Jugoslavije

Posle komunističkog atentata na ministra policije, Milorada Draškovića, i neuspešnog atentata na regenta Aleksandra donet je Zakon o zaštiti države, kojim je zabranjen rad KPJ, čija se delatnost nakon toga nastavlja u ilegali

Ljubaznošću British Pathé

Kralj Aleksandar venčao se sa rumunskom princezom, Marijom, ćerkom kralja Ferdinanda i praunukom britanske kraljice Viktorije. U ovom braku rođena su tri sina, koji su dobili imena osobena za tri jugoslovenska naroda: Petar II (srpsko), Tomislav (hrvatsko) i Andrej (slovenačko).

Stjepan Radić, lider Hrvatske seljačke stranke

Poslanici Hrvatske seljačke stranke došli su u Beograd i položili zakletvu na Vidovdanski ustav. Time su faktički priznali monarhiju i odbacili republikanstvo iz svog stranačkog programa.

Karikatura Pjera Križanića

Održani su parlamentarni izbori na kojima najviše glasova dobija Narodna radikalna stranka i Hrvatska seljačka stranka. Dolazi do velikog preokreta na političkoj sceni kada radikali i HSS zajednički formiraju vladu.

1928 - 1934

Kraljeva lična diktatura

Iz propasti parlamentarizma rodila se lična diktatura kralja Aleksandra. Ideologija integralnog jugoslovenstva bila je pokušaj da se, negiranjem već izgrađenih nacija, formira jugoslovenska nacionalna svest i država.

Sahrana Stjepana Radića

U Narodnoj skupštini radikal Puniša Račić 20. juna ubija dva poslanika HSS-a, a ranama uskoro podleže i vođa stranke Stjepan Radić. To će biti povod za ukidanje parlamentarizma i uvođenje diktature.

Naslovna strana dnevnog lista Borba

Kralj Aleksandar uvodi diktaturu 6. januara. Ukinut je Vidovdanski ustav, raspuštena Narodna skupština i izvršna vlast preneta na kralja, dok je zabranjen rad svih političkih stranaka i sindikata. Posebnom progonu izloženi su članovi KPJ, HSS i VMRO (Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija). Šestojanuarska diktatura imala je za cilj eliminisanje nacionalnog pitanja putem koncepta integralnog jugoslovenstva, koji bi izbrisao sve nacionalne i regionalne razlike u zemlji.

Kraljevina Jugoslavija, administrativna mapa

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 3. oktobra menja ime i postaje Kraljevina Jugoslavija. Uvedena je ideologija integralnog jugoslovenstva i izvršena nova administrativna podela na devet banovina, čime je trebalo razbiti istorijske pokrajine.

Kralj Aleksandar I Karađorđević

Kralj Aleksandar doneo je Ustav, kojim je formalno završen period šestojanuarske diktature. Ovim Ustavom, poznatijim kao Septembarski ili Oktroisani ustav, kralj je ostao najvažniji činilac u državi dok je Jugoslavija proglašena za ustavnu i naslednu, ali ne više i parlamentarnu monarhiju. Septembarski ustav primenjivao se formalno sve do kraja postojanja Kraljevine Jugoslavije.

Ljubaznošću Filmskih novosti

U Marseju (u Francuskoj) članovi VMRO, u saradnji sa pripadnicima UHRO (Ustaša – hrvatska revolucionarna organizacija), ubili su Kralja Aleksandra. Budući da je prestolonaslednik bio maloletan, upravu nad zemljom preuzima Namesništvo na čelu sa knezom Pavlom Karađorđevićem, bratom od strica pokojnog kralja.

1935 - 1940

Namesništvo

Poluparlamentarni režim Namesništva, zasnovan prvo na izolaciji Hrvata, ipak donosi preuređenje države i hrvatsku autonomiju, a na spoljnom planu zamenu francuskog savezništva nemačkim i italijanskim.

Poštanska marka iz 1939. godine, na kojoj je naglašena Banovina Hrvatska

Sporazum Cvetković–Maček potpisan je 26. avgusta, a Vlatko Maček, predsednik HSS, postao je potpredsednik Vlade. Formirana je Banovina Hrvatska (Hrvatska, Dalmacija, Srem, delovi Bosne) s ovlašćenjima bliskim federalnoj jedinici.

Sa mitinga Ujedinjene opozicije, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Održani su parlamentarni izbori, poslednji u Kraljevini Jugoslaviji, koji su ujedno bili i najslobodniji do tada. Za razliku od prethodnih izbora održanih pod jakim pritiskom državnog aparata, ovi su bili obeleženi pritiskom „odozdo”, sprovođenim od strane pristalica HSS.

1941 - 1945

Rat i revolucija

Drugi svetski rat, u Jugoslaviji započet osovinskom okupacijom i komadanjem države, završen je oslobođenjem i revolucijom koju sprovodi KPJ, a sukobi raznih frakcija dali su mu i karakter građanskog rata.

Knez Pavle i Hitler

Nakon što je 4. marta Bugarska pristupila Trojnom paktu, knez Pavle sastao se u Berghofu sa Hitlerom na njegov poziv. Pošto je Hitler odlučno tvrdio da neće dozvoliti stvaranje fronta protiv Nemaca na Balkanu, dao je knezu ultimatum tražeći da potpiše pristupanje Trojnom paktu. Protokol o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu potpisan je 25. marta u Beču, čime je zemlja svrstana uz Nemačku, Italiju i njihove saveznice, iako bez obaveza da učestvuje u ratu koji je trajao od 1939. godine.

Antifašističke demonstracije u Beogradu, 27. mart 1941. Ljubaznošću Arhiva Jugoslovenske kinoteke

Vojni udar, kojim je oborena Cvetkovićeva vlada i knez Pavle primoran na abdikaciju, izvršen je 27. marta. Ovaj čin propraćen je antifašističkim demonstracijama na ulicama Beograda i drugih srpskih gradova od strane antinemački nastrojene srpske javnosti, dok je hrvatski i slovenački deo javnosti ostao miran. Maloletni Petar II proglašen je za kralja i formirana je vlada generala Dušana Simovića.

"Glava lava"- deo fasade sa zgrade Narodne biblioteke Srbije, srušene prilikom nacističkog bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. godine. Iz zbirke Muzeja Jugoslavije

Nemačka napada Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. Jugoslovenska vojska ubrzo je kapitulirala, a kralj Petar II sa Vladom napušta zemlju i prelazi u London. Država je podeljena na okupacione zone, anektirane teritorije i tzv. Nezavisnu državu Hrvatsku (NDH).

Poternice za Josipom Brozom Titom i Dragoljubom Dražom Mihajlovićem izdate 1943. godine. Iz zbirke Muzeja Jugoslavije

U leto 1941. širom Jugoslavije počinje oružani otpor okupatoru. Deo kraljevske vojske, koji se nije predao okupacionim snagama, formirao je Jugoslovensku vojsku u otadžbini (Ravnogorski pokret – četnici) pod komandom Dragoljuba Draže Mihajlovića. Komunistička partija Jugoslavije, pod rukovodstvom Josipa Broza Tita, organizovala je svoje snage (Narodnooslobodilački pokret – partizani) i pozvala sve narode Jugoslavije na oružanu borbu protiv okupatora i njihovih saradnika. Vremenom dolazi do sukoba između Ravnogorskog pokreta, kasnije kompromitovanog saradnjom sa okupatorom, i Narodnooslobodilačkog pokreta pod kontrolom KPJ.

Iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Užički partizanski odred oslobodio je Užice i tako stvorio prvu slobodnu teritoriju u okupiranoj Evropi, tzv. Užičku republiku.

Branko Kovačević, I pobeđen (iz mape Kroz našu borbu) 1945.

J. B. Tito doneo je odluku o „dugom maršu” partizana (oko 4 000 boraca), koji su se iz istočnih uputili prema zapadnim krajevima Bosne. Tokom tog puta, prema nemačkim procenama, partizanske snage udesetostručile su se i prerasle u ozbiljnu oružanu silu.

Sa prvog zasedanja Avnoj-a, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Na prvom zasedanju u Bihaću formirano je Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), koje je preuzelo funkciju prve partizanske vlade.

Internirci iz koncentracionog logora Jasenovac, 1942. godine. Iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Ustaška vlast u NDH formirala je sistem koncentracionih logora u Jasenovcu u cilju masovnog uništavanja Srba, Jevreja i svih koji su proglašeni za protivnike ustaškog režima. Broj stradalih procenjivan je različito – od 40 000 nakon 1990. godine i osamostaljenja Hrvatske, do 700 000, što je bio službeni podatak u vreme Jugoslavije – i ostao je predmet kontroverze. Prema dosadašnjim podacima poimenično je popisano 81 998 osoba.

Đurđe Teodorović, Sutjeska, 1953.

Jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije prolaze kroz najveća iskušenja u bitkama na Neretvi i Sutjesci. I pored velikih gubitaka, glavnina jedinica sa vrhovnim štabom je sačuvana. U toku bitke na Sutjesci Tito je ranjen u ruku i tako postao jedini vrhovni komandant koji je tokom Drugog svetskog rata zadobio povrede u direktnim oružanim borbama.

Sa Teheranske konferencije, Staljin, Ruzvelt, Čerčil. Iz arhive Muzeja Jugoslavije

Na Teheranskoj konferenciji između Staljina, Ruzvelta i Čerčila odlučeno je da se pruži pomoć partizanima u Jugoslaviji. Tako je Titov pokret priznat kao deo antifašističke koalicije.

Sa Drugog zasedanju AVNOJ-a

U Jajcu je održano Drugo zasedanje AVNOJ-a na kojem su donete ključne odluke za definisanje budućnosti posleratne komunističke Jugoslavije. AVNOJ je proglašen za vrhovno zakonodavno telo, formiran je Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije koji je predstavljao vladu, odlučeno je da se Jugoslavija uredi po federalnom principu, a kralju Petru II zabranjen je povratak u zemlju do konačne odluke o načinu vladavine.

Plan bombardovanja Beograda

Savezničke snage bombardovale su Beograd jedanaest puta u periodu između aprila i septembra meseca. Tokom ove akcije Beograd je pretrpeo najveća razaranja u Drugom svetskom ratu.

Fotografija Josipa Broza Tita koju su nosili nemački vojnici za vreme akcije

Izvršena je nemačka akcija Desant na Drvar, pod šifrovanim nazivom Operacija konjički skok, čiji je cilj bio da se zarobi i likvidira Josip Broz Tito, kao vođa partizanskog pokreta u Jugoslaviji. Sâm vazdušni desant obavljen je 25. maja 1944. godine.

Vlado Bakarić, Edvard Kardelj i Josip Broz Tito na Visu

Obrazovana je nova kraljevska vlada u Londonu čiji je premijer postao Ivan Šubašić. General Mihailović razrešen je dužnosti ministra vojnog. Na Visu je sklopljen sporazum između partizanskog Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije i Kraljevske vlade – tzv. sporazum Tito–Šubašić. Kraljevska vlada priznaje tekovine NOB i odriče dalju podršku pokretu Draže Mihailovića.

Aleksandar Deroko, Oslobađanje Beograda, 1944. Iz fonda Muzeja Jugoslavije

Uz pomoć Crvene Armije, jedinice NOVJ oslobodile su istočne delove Jugoslavije, a 20. oktobra i Beograd. Oslobođenjem Beograda i Srbije, u jesen 1944, započete su borbe za konačno oslobođenje zemlje. Organizovani otpor neprijatelja prestao je tek 15. maja 1945. godine.

Tito i Šubašić

Privremena vlada Demokratske Federativne Jugoslavije obrazovana je 7. marta 1945. godine. Vladu formiraju predstavnici NKOJ-a i Kraljevske vlade. Na ovaj način otelotvoren je sporazum Tito–Šubašić, a jugoslovenska revolucija priznata i pre završetka rata.

Borci I čete III bataljona III brigade VI ličke divizije na položaju, Sremski front 5. marta 1945. godine. Neposredno pred napad na selo Batrovce. Iz arhiva Muzeja Jugoslavije.

Sremski front probijen je 12. aprila, posle čega jedinice jugoslovenske armije vode borbe do konačnog oslobođenja zemlje. Završne borbe prati i kažnjavanje pripadnika jedinica koje su se borile na strani okupatora.

Zarobljeni Nemci, ustaše, četnici, domobrani sakupljeni u Mariboru odakle su otpremljeni u sabirne logore. 1945.

U Sloveniji je počela likvidacija zarobljenih pripadnika kolaboracionističkih i antikomunističkih formacija, koje su se povlačile zajedno sa nemačkom vojskom.

Plava knjiga u kojoj je prikupljeno 15.000 potpisa kragujevačkih omladinaca predata je Josipu Brozu Titu 25. maja 1945. godine

Na predlog omladine Kragujevca ustanovljena je „Titova štafeta”, čime počinje masovno obeležavanje rođendana Josipa Broza Tita, svakog 25. maja.

Ljubaznišću Filmskih novosti

Lista Narodnog fronta, predvođena komunistima, odnela je ubedljivu pobedu na izborima održanim 11. novembra. Već 29. novembra Ustavotvorna skupština proglasila je ukidanje monarhije, nakon čega Jugoslavija postaje Republika.

1946-1953

Sa Staljinom i protiv njega

Posleratna Jugoslavija izgrađuje se po direktnom sovjetskom modelu do istorijskog sukoba Tita i Staljina, koji dovodi do približavanja Zapadu, ali i početka izgradnje sopstvenog socijalističkog modela.

Naslovna strana Ustva, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Prvi ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije donet je 31. januara. Država postaje federacija šest republika i dve autonomne oblasti, ali je uređenje bazirano na tzv. demokratskom centralizmu, po ugledu na Ustav SSSR-a iz 1936. godine.

Krsto Hegedusic, "Pruga Brcko-Banovici", 1956

Organizovana je prva omladinska radna akcija. Prugu Brčko–Banovići, dugačku 92 km, izgradilo je za sedam meseci preko 60 000 omladinaca iz zemlje i 1 000 iz inostranstva.

Dragoljub Mihailović za vreme suđenja, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Počeo je sudski proces protiv generala Mihailovića, koji je okončan 5. jula donošenjem smrtne presude.

Govor Edvadra Kardelja u Trstu 1947. godine

Jugoslavija je potpisala mirovni ugovor s Italijom u Parizu. Grad Trst i severozapadni deo Istre, koji su bili predmet spora između dve strane, proglašeni su za Slobodnu teritoriju Trsta (STT). Jugoslovenska strana istakla je da se ne odriče prava na ovu teritoriju.

Naslovna strana politike "Politika". Izvor Digitalna Narodna biblioteka Srbije

SAD, Velika Britanija i Francuska predložile su SSSR-u da se revidira ugovor o miru s Italijom u pogledu Slobodne teritorije Trsta, koja bi pripala Italiji. Jugoslavija je uputila zvaničan protest.

Na karikaturi Josip Broz Tito je prikazan kako briše cipele američkom predsedniku Dvajtu Ajzenaueru. Iz zbirke Muzeja Jugoslavije

Na drugom zasedanju Informbiroa u Bukureštu doneta je Rezolucija kojom je osuđen rad KPJ zbog odstupanja od jedinstvenog i internacionalnog socijalističkog fronta. Ovim je višemesečni sukob između Staljina i Tita postao javan.

Josip Broz Tito čita referat na petom kongresu Komunističke partije Jugoslavije

Održan je V kongres KPJ, prvi posle rata. Kongres je odbacio Rezoluciju IB-a i dao podršku Centralnom komitetu KPJ u odbrani nezavisnosti Jugoslavije. Uskoro počinje razračunavanje sa unutrašnjom opozicijom, takozvanim „ibeovcima“.

Inserti iz dokumentarnog filma Goli otok, režija Darko Bavoljak, produkcija: Art De Facto, Hrvatska, 2012, i razgovora snimljenih u okviru projekta Osobna sjećanja na ratove i ostale oblike političkog nasilja od 1941. godine do danas, produkcija: Documenta – Centar za suočavanje s prošlošću, Hrvatska, 2010.

Nakon sukoba između Tita i Staljina 1948. došlo je do razdora unutar Partije i kažnjavanja onih koji su se izjasnili za Informbiro. Osuđeni kao Staljinove pristalice, progone ih i zatvaraju u logor na ostrvu u severnom Jadranu (Hrvatska) poznatom kao Goli otok. Od 1949. do 1958, prema podacima sačuvanim u Hrvatskom državnom arhivu, 16 731 osoba bila je „administrativno upućena na društvenokoristan rad” od kojih 450 nije preživelo.

Stona lampa sa maketom peći za topljenje i predstavom livca, poklon Josipu Brozu Titu od železničara Jugoslavije, povodom izvršenja ciljeva u okviru petogodišnjeg privrednog plana koji su oni ispunili za četiri godine. Iz zbirke Muzeja Jugioslavije.

Donet je Osnovni zakon o državnim privrednim preduzećima i višim privrednim udruženjima od strane radnih kolektiva, kojim je ozakonjeno radničko samoupravljanje. Radnički saveti u teoriji su postali osnovna tela u upravljanju proizvodnjom i raspodelom dohotka mada je država, odnosno Partija, i dalje imala odlučujući uticaj na organizaciju i rad preduzeća. Ideja o radničkim savetima i samoupravljanju predstavljala je političku i društvenu alternativu staljinističkom centralizmu i državnoj svojini koja je ujedno oživljavala revolucionarno-demokratsku samoupravu iz vremena rata.

Poseta aerodromu u Puli i razgledanje prve pošiljke aviona iz SAD, iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Vlada SAD sporazumela se sa Jugoslavijom o pružanju hitne pomoći, prema zakonu iz prethodne godine. Američka pomoć bila je rezultat raskida Jugoslavije sa Staljinom i procene vlade SAD da je u njenom interesu da doprinese održavanju Tita na vlasti.

Alojzije Stepinac prilikom čitanja presude

Jugoslavija je raskinula diplomatske odnose sa Vatikanom zbog nominovanja za kardinala Alojzija Stepinca, čija je saradnja sa ustaškim režimom izazivala kontroverzu u posleratnoj Jugoslaviji, kao i zbog kampanje koja se ticala Trsta koji je te godine formalno pripao Italiji. U pozadini ovih pojedinačnih incidenata stajalo je trajno odbijanje rimokatoličke crkve da prihvati uskraćivanje posebnog statusa Vatikanu, od strane jugoslovenskih vlasti, zbog toga što takav status nije u skladu sa načelom o odvajanju crkve od države.

Sa šetog kongresa Komunističke partije Jugoslaivije. Iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Održan je VI kongres KPJ. Na ovom Kongresu donose se nove mere liberalizacije, koje se odražavaju i u novom imenu partije - Savez komunista Jugoslavije (SKJ).

Jovanka Broz, glasanje za Narodnu skupstinu II 22.11.1953

Donet je Ustavni zakon, kojim je izmenjen Ustav iz 1946. godine. Samoupravljanje je proglašeno temeljnim modelom društvenog i privrednog uređenja. Uvodi se funkcija predsednika Republike, koji je ujedno i predsednik federalne vlade. Na ovaj položaj izabran je Josip Broz Tito.

Dnevni list Borba

Partijski list Borba objavljuje seriju članaka jednog od najvećih partijskih ideologa, Milovana Đilasa, koji je kritikovao jugoslovensko rukovodstvo i njegov moral.

1954 - 1963

Globalna politika

Biranje „trećeg puta” i uloga u osnivanju Pokreta nesvrstanih dovodi Jugoslaviju na globalnu diplomatsku mapu, dok istovremeno privreda i ekonomija postižu istorijske stope rasta.

Milovan Đilas i Josip Broz Tito na Bledu 1949

Na Trećem vanrednom plenumu CK SKJ dolazi do obračuna s Đilasom, najpoznatijim disidentom Titove epohe. Njegovi tekstovi su osuđeni, a autor je odbačen kao nosilac antisocijalističkog delovanja. Đilas je razrešen svih funkcija u SKJ, a kasnije je i uhapšen. Odležao je zatvorsku kaznu u Sremskoj Mitrovici.

Dnevni list Politika. Izvor Digitalna Narodna biblioteka Srbije

Novosadskim književnim dogovorom, koji su potpisali najistaknutiji srpski i hrvatski lingvisti i književnici, istaknuta je ravnopravnost srpskog i hrvatskog jezika, dva pisma, ćirilice i latinice, kao i dva narečja – ekavice i ijekavice.

Josip Broz Tito i Nikita Hruščov

Sovjetska delegacija, na čelu sa Nikitom Hruščovim, dolazi u zvaničnu posetu Beogradu. Ovaj događaj poznat i kao „Sovjetska Kanosa” označava pomirenje između dve zemlje, ali ne i povratak Jugoslavije na sovjetski model socijalizma. Uslediće priznanje postojanja različitih puteva u izgradnji socijalizma i istaknuto načelo da radničke partije, isto kao i zemlje, treba da sarađuju na ravnopravnoj osnovi.

Naser, Tito i Nehru na Brionima

Na Brionima je održan sastanak lidera tri zemlje neangažovane u hladnoratovskoj konfrontaciji dva bloka – Tita, predsednika Egipta, Gamala Abdel Nasera, i predsednika vlade Indije, Džavaharlala Nehrua. Potpisana je Brionska deklaracija nakon razgovora o vođenju politike miroljubive koegzistencije, razoružanja i pomoći nerazvijenima. Ovi principi, već afirmisani na Konferenciji u Bandungu (Indonezija) prethodne godine, postali su osnovna načela budućeg Pokreta nesvrstanih.

Štafeta iz 1957. godine, iz kolekcije Muzeja Jugoslavije

Titova štafeta 1957. postaje Štafeta mladosti, a Titov rođendan, 25. maj, proglašen je Danom mladosti.

Ljubaznošću Filmskih novosti, Filmske novosti broj 22

Centralni događaj manifestacije je slet, na stadionu Jugoslovenske narodne armije (JNA) u Beogradu, koji se završava uručivanjem savezne štafete Titu.

Šefovi delegacija na Prvoj Konferenciji nesvrstanih u Beogradu.

U Beogradu je održana Prva konferencija šefova država i vlada nesvrstanih zemalja. Usvojena je deklaracija u kojoj je posebno istaknuta potreba isključivanja rata kao sredstva rešavanja međunarodnih sporova, afirmisana je politika miroljubive koegzistencije i promovisan značaj nesvrstavanja kao alternative blokovskoj podeli sveta koja ugrožava svetski mir. Jugoslavija se pozicionirala kao lider i pokretač pokreta nesvrstanosti, koji će ostati trajna odrednica jugoslovenske spoljne politike.

Grb Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ)

Usvojen je novi savezni Ustav, kojim je država definisana kao Socijalistička demokratska zajednica, kao izraz težnje ka marksističkom odumiranju države. Uvedena je funkcija predsednika SIV-a i promenjeno je ime države u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (SFRJ).

1964 - 1972

Dometi socijalističkog liberalizma

Šezdesete godine donose privrednu reformu koja je Jugoslaviju donekle približila tržišnoj ekonomiji, ponovno otvaranje nacionalnih pitanja, ali i nedemokratske obračune sa unutarpartijskom opozicijom.

Приказ удела емиграната у укупном становништву општине

Otpočeta je privredna reforma koja donosi zaokret ka tržišnoj ekonomiji što, uz izvesna poboljšanja, dovodi i do povećanja nejednakosti u društvu, porasta nezaposlenosti i masovnog odlaska radnika u inostranstvo.

Aleksandar Leka Ranković, iz arhiva Muzeja Jugosalvije

Na Brionima se sastao Četvrti plenum CK SKJ da bi raspravljao o stanju u Službi državne bezbednosti, odnosno o optužbama za prisluškivanje Titovih ličnih prostorija i drugih funkcionera bez kontrole Partije, što je dovelo do zloupotrebe pozicija moći. Brionski plenum je, u suštini, predstavljao obračun s Aleksandrom Rankovićem, šefom Službe i potpredsednikom Republike koji je, nakon iznetih optužbi, podneo ostavku na sve svoje funkcije. Njegov pad svesrdno su prihvatile snage koje su težile decentralizaciji.

Dnevni list Politika, izvor Digitalna Narodna biblioteka Srbije

Upravni odbor Matice Hrvatske objavio je Deklaraciju o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika. Usledio je odgovor na godišnjoj skupštini Udruženja književnika Srbije, kada je jedna grupa članova podnela Predlog za razmišljanje. Srpski književnici ocenili su Deklaraciju kao politički, a ne naučni akt. Partija je potom podjednako osudila i Deklaraciju i Predlog kao nacionalističke činove.

Ljubaznišću Arhiva TV Beograd

Veliki studentski protesti na Beogradskom univerzitetu. Studenti zahtevaju smanjenje socijalnih razlika, rešavanje problema nezaposlenosti, zaustavljanje birokratizacije društva i reformu Univerziteta. Najradikalnija parola bila je „Dole crvena buržoazija”, a izbili su i sukobi između demonstranata i milicije.

Ljubaznišću Arhiva TV Beograd

U Hrvatskoj dolazi do jačanja Nacionalističkih pokreta (Masovni pokret – MASPOK) koji, predvođen partijskim vođstvom, teži legitimizaciji hrvatskog nacionalnog identiteta i traži poboljšanje položaja Hrvatske u federaciji.

Sa 21. sednice Predsedništva SKJ. Iz arhiva Muzeja Jugoslavije

Održana je 21. sednica Predsedništva SKJ u Karađorđevu, na kojoj je Tito osudio nacionalističku politiku hrvatskog vođstva. Dolazi do velikog broja smena i ostavki u Savezu komunista Hrvatske, a vođe MASPOK (masovni pokret – hrvatsko proleće) osuđene su na zatvorske kazne.

Latinka Perović i Marko Nikezić

Dolazi do obračuna s pristalicama liberalnih ekonomskih i političkih reformi, najpre u partijskom rukovodstvu Srbije, a potom i u ostalim republikama.

1973 - 1980

Konzerviranje socijalističke stvarnosti

Poslednje Titove godine donele su zaokret ka dogmatskom socijalizmu, pretvaranje zemlje u konfederaciju, ali i dalji uspon potrošačkog društva i pored sve većih ekonomskih problema zemlje.

Josip Broz Tito prilikom proglašenja Ustava. Iz arhive Muzeja Jugoslavijie

Proglašen je novi Ustav SFRJ. Federacija je reformisana tako što je utvrđen princip državnosti republika kroz koje su „dobrovoljno ujedinjeni narodi” i narodnosti ostvarivali svoja prava i izražavali svoju volju. Ustanovljeno je i „pravo na samoopredeljenje do otcepljenja”. Savezna država približila se konfederalnom uređenju jer su sve odluke, uključujući i promenu Ustava, mogle biti donete samo konsenzusom republika i pokrajina. Pokrajine su postale direktno zastupljene u Federaciji, kao njeni konstitutivni elementi. Društvena svojina figurirala je kao osnovno obeležje društvenog sistema pa je i SFRJ, između ostalog, definisana kao zajednica zasnovana na vlasti i samoupravljanju radničke klase tj. kao socijalistička, demokratska zajednica radnih ljudi i građana. Tito je izabran za doživotnog predsednika SFRJ i SKJ. Osnovana je institucija kolektivnog Predsedništva SFRJ sastavljenog od devet članova – po jednog predstavnika republika i pokrajina i jednog predstavnika SKJ

Josip Broz Tito i Fidel Kastro

Na VI konferenciji nesvrstanih zemalja u Havani J. B. Tito ima poslednji značajan diplomatski nastup. Uspeva da odvrati Fidela Kastra, predsednika Kube, od namere da Pokret nesvrstanih tesno veže za Sovjetski Savez.

Ljubaznošću Arhiva TV Beograd

Josip Broz Tito umro je 4. maja. U skladu s Ustavom, funkciju kolektivnog šefa države preuzelo je Predsedništvo SFRJ s Lazarom Koliševskim, kao prvim predsedavajućim. Proglašena je sedmodnevna nacionalna žalost. Na sahrani u Kući cveća, 8. maja, bilo je prisutno 80 državnih i 60 partijskih delegacija najvišeg nivoa, što je čini jednom od najvećih državničkih sahrana u 20. veku.

1981 - 1990

„I posle Tita – Tito”

Poslednja decenija Jugoslavije obeležena je vidljivom ekonomskom krizom, a potom i zaoštravanjem nacionalnih problema. Ratovi, koji su došli kasnije, doprineli su tome da taj period izgleda kao „zlatno doba”.

Ljubaznošću autora fotografije Imre Szaba

Na Kosovu su izbile masovne studentske demonstracije pri kojima je došlo do sukoba s policijom. Od početnih zahteva za poboljšanje studentskog standarda brzo se prešlo na zahtev „Kosovo – republika”.

Bon za benzin

Zbog ekonomske situacije i prezaduženosti zemlje uvedene su mere štednje, između ostalog i kupovina benzina na bonove.

Vučko, maskota Četrnaestih zimskih olimpijskih igra

Od 8. do 19. februara u Sarajevu održane su Četrnaeste zimske olimpijske igre, najveći sportski događaj u SFRJ.

Članak u dnevnom listu Novosti

U Večernjim novostima pojavili su se izvodi iz Memoranduma SANU, dokumenta koji se bavio analizom položaja srpskog naroda u Jugoslaviji i za koji se kasnije tvrdilo da je doprineo raspadu zemlje i krvavim ratovima.

Emisija SFRJ za početnike, 2012, autor: Radovan Kupres

Izbila je afera Agrokomerc, najveća finansijska afera u Jugoslaviji, koja dovodi do političke destabilizacije u BiH i povećanja stope inflacije u Jugoslaviji.

Ivan Stambolić

Na VIII sednici Centralnog komiteta Saveza komunista (CK SK) Srbije struja Slobodana Miloševića, predsednika CK SK Srbije, pobedila je struju Ivana Stambolića, predsednika Predsedništva Srbije.

Novi kolektivizam, Plakat za Dan mladosti, dizajnesrko rešenje. Savez socijalističke omladine Jugoslavije. Ljubaznošću umetnika.

Izbila je afera povodom idejnog rešenja plakata za proslavu Dana mladosti. Pobedu na zvaničnom konkursu odneo je Novi kolektivizam, dizajnerski ogranak slovenačke umetničke grupe Neue Slowenische Kunst. Pobednički plakat koncipiran je po uzoru na propagandnu sliku nemačkog naci-umetnika, Ričarda Klajna, iz 1936, pri čemu su noseći nacistički simboli (nemački orao i nacistička zastava sa svastikom) zamenjeni socijalističkim (golubom mira i trobojkom sa petokrakom). Plakat i štafeta nisu izrađeni po ovom rešenju jer je nakon pobede otkriven originalni predložak. Te je godine ujedno poslednji put nošena štafeta mladosti.

U Beogradu su proglašeni Amandmani na Ustav SR Srbije, kojima je pokrajinama oduzeto pravo veta na ustavne promene u Srbiji i sužena zakonodavna, upravna i sudska vlast, koje su imale po Ustavu iz 1974. godine. Proglašenje je izazvalo sukobe na ulicama Kosova i Metohije.

Deo Miloševićevog govora

Povodom obeležavanja 600 godina od Kosovskog boja, održan je masovan miting na Gazimestanu. Govorom koji je 28. juna održao pred više stotina hiljada ljudi, Milošević je učvrstio vodeću poziciju na političkoj sceni Srbije.

Plakat za 14. vanredni kongres SKJ

U Beogradu je održan 14. vanredni kongres SKJ, koji je ujedno bio i poslednji. Slovenačka delegacija predložila je konfederalizaciju SKJ i prekid političkih suđenja na Kosovu, ali je ostala u izrazitoj manjini. Predlog srpske delegacije bio je da se Jugoslavija preuredi kao zemlja s punim pravnim i državnim subjektivitetom, putem donošenja novog ustava, i dobio je većinu glasova. Slovenci su odbili da prihvate majorizaciju na bazi demokratskog centralizma i napustili su kongres. Njihovim stopama krenula je i hrvatska delegacija, nakon čega je kongres prekinuo rad. Kongres je tako označio faktički raspad SKJ.

Plakat Saveza komunista Jugoslavije

Tokom godine održavaju se višestranački izbori u republikama na kojima pobeđuju opozicione stranke, sem u Crnoj Gori i Srbiji gde vlast zadržavaju reformisani komunisti.

1991 - 2008

Ratovi i raspad Jugoslavije

„Devedesete”, obeležene ujedinjavanjem Evrope, za građane Jugoslavije bile su nesrećne jer im se zemlja raspadala u krvavim građanskim ratovima. Životni ciklus južnoslovenskih integracija završen je razlazom Crne Gore i Srbije.

Autor Tony Hnojčik. Ljubaznošću umetnika

U Pakracu su izbili sukobi između MUP-a Hrvatske i lokalnih Srba u kojima je po prvi put intervenisala JNA postavivši se između zaraćenih strana. Oružani sukobi ubrzo prerastaju u rat širih razmera.

Intervju sa vojnikom

Održani su referendumi u Hrvatskoj i Sloveniji na kojima se većina građana izjasnila za nezavisnost. SIV je poništio odluke slovenačkog i hrvatskog parlamenta o otcepljenju i izdao naredbu o preuzimanju kontrole nad graničnim prelazima. Sutradan su izbili oružani sukobi između JNA i Teritorijalne odbrane Slovenije. Otcepljenje Slovenije praćeno je tzv. Desetodnevnim ratom.

Sarajevo, ratna razaranja

Na referendumu u BiH većina građana izjasnila se za nezavisnu i celovitu Bosnu. Rezultat referenduma ne prihvataju Srbi, koji proglašavaju Republiku Srpsku. U aprilu počinje rat u Bosni, najkrvaviji rat na području bivše Jugoslavije.

Dobrica Ćosić i Milan Panić

Srbija i Crna Gora ostaju u zajednici – Saveznoj Republici Jugoslaviji, koja je proglašena 27. aprila i čiji prvi predsednik postaje književnik, Dobrica Ćosić. Zbog mešanja u sukob u BiH, SR Jugoslaviji uvedene su sankcije UN-a.

Novčanica od 500 milijardi

Hiperinflacija u SR Jugoslaviji, koja je počela aprila 1992, dostiže svoj vrhunac i jednu od najviših stopa u svetskoj ekonomskoj istoriji. Tokom 1993. dnevna stopa inflacije iznosila je 65% što je značilo da su cene udvostručavane na svaka 34 sata.

Granice 1994. godine nakon potpisivanja Vašingtonskog sporazuma. HVO plava, BiH zelena, Srbi crvena

Vašingtonski sporazum, kojim je prekinut hrvatsko-muslimanski sukob u BiH i formirana muslimansko-hrvatska federacija, potpisan je 18. marta.

Izbeglice, Banja Luka u vreme ’’Oluje“. 05. 08. 1993. Autor: Tomislav Peternek

Akcijama hrvatske vojske „Bljesak” i „Oluja” prestale su da postoje srpske autonomne oblasti u Slavoniji i Hrvatskoj, a preko 200 000 Srba prinuđeno je da napusti domove.

Potpisnici Dejtonskog sporazuma

U američkoj vazdušnoj bazi „Rajt Paterson” u Dejtonu, 21. novembra, potpisan je sporazum kojim je okončan rat u Bosni. BiH opstaje kao nezavisna država, podeljena na muslimansko-hrvatsku federaciju i Republiku Srpsku.

Razglednica deljna na protestima

Posle lokalnih izbora opozicione stranke u Srbiji organizovale su višemesečne proteste, sve dok režim Slobodana Miloševića nije priznao pobedu opozicije u više velikih gradova. Pratili su ih i studentski protesti, koji su potrajali čak 117 dana

Naslovna strana nedeljnika Vreme

Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) počinje otvorenu pobunu protiv srpskih vlasti na Kosovu i Metohiji.

“Ušće” poslovni centar, Beograd 21. 04. 1999. Ljubaznošću autora Tomislava Peterneka

Posle Miloševićevog napuštanja mirovnih pregovora s kosovskim Albancima u Rambujeu, NATO je započeo bombardovanje SR Jugoslavije. Rat je završen Kumanovskim sporazumom, kojim je započeto međunarodno prisustvo na Kosovu.

Simbol pokreta Otpor koji je imao značajnu ulogu u padu Miloševića

Na izborima održanim 24. septembra opozicioni kandidat za predsednika SR Jugoslavije, Vojislav Koštunica, pobedio je Slobodana Miloševića, koji poraz priznaje tek pošto je narod masovno izašao na ulice i 5. oktobra zauzeo Skupštinu.

Naslovna strana nedeljnika Vreme

Ustavna povelja, kojom je SR Jugoslavija preuređena u Državnu zajednicu Srbije i Crne Gore doneta je 4. februara. Za predsednika zajedničke države izabran je Svetozar Marović, koji će ujedno biti i poslednji predsednik države.

Naslovna strana novinskog lista Vjesti

Referendum o nezavisnosti u Crnoj Gori održan je 21. maja 2006. godine. Nakon što je 55,5% građana glasalo za nezavisnost, prestala je da postoji Zajednica Srbije i Crne Gore.

Današnja politička mapa nekadašnje teritorije Jugoslavije

Skupština Kosova i Metohije jednoglasno je proglasila nezavisnost Kosova od Srbije 17. februara. Srbija nije priznala ovaj čin.

1918 1929 1935 1941 1946 1954 1964 1973 1981 1991 2008

Arhiva video i audio materijala

Muzej Jugoslavije čuva značajnu arhivu snimljenih izložbi, konferencija, seminara, edukativnih programa iz kojih možete saznati stavove i mišljenja naših kustosa i edukatora, kao i značajnih gostujućih eksperata o temama iz istorije Jugoslavije i njihovim refleksijama na sadašnjost.

PRETRAŽI

Blog