Jubileji Stevana Kragujevića

Ove godine obeležavaju se dva značajna jubileja istaknutog jugoslovenskog i srpskog foto-reportera i foto-umetnika Stevana Kragujevića – 100 godina od rođenja i 20 godina od kako nas je napustio. Fotografijom se počeo baviti još kao četrnaestogodišnjak, učeći zanat u rodnoj Senti kod Martina Ronaija i Danila Jakšića. Prvi posleratni radni angažmani u Beogradu bili su mu u Direkciji za informacije pri Predsedništvu SFRJ i Tanjugu, ali najdublji trag ostavio je radeći u redakciji Politike, od 1953. do penzionisanja 1982. godine, kao foto-reporter i urednik fotografije.

Svojim bogatim delom Kragujević je sačinio jedinstvenu dokumentarnu hronologiju o razvoju Jugoslavije, svedočeći kao foto-reporter o svim značajnim događajima iz politike, kulture, umetnosti i sporta. Akreditaciju za Saveznu skupštinu Jugoslavije dobio je 1949. godine, koja mu je produžena i nakon penzionisanja. Pored skupštinskih zasedanja pratio je partijske kongrese, prvomajske parade i obeležavanje Dana mladosti, ali i mnogobrojne događaje od spoljnopolitičkog značaja, kao što su bile posete stranih državnika Beogradu i Jugoslaviji. Objektivom svog aparata beležio je i svakodnevicu oko sebe, posebno u Beogradu gde je živeo, ali i u rodnoj Senti. Dokumentovao je dramatiku studentskih protesta 1968. godine i prirodne katastrofe, poput zemljotresa, poplava i snežnih mećava.

Tokom decenija bavljenja reporterskim poslom imao je priliku da portretiše mnoge slavne ličnosti. Pored Tita, fotografisao je brojne državnike koji su posećivali tadašnju Jugoslaviju (Nehru, Naser, Indira Gandi, Hruščov, kraljica Elizabeta II), istaknute figure iz sveta nauke, književnosti i filma (Nil Armstrong, Mario del Monako, Bobi Fišer, Lorens Olivije, Žerar Filip, Iv Montan, Elizabet Tejlor, Orson Vels, Jul Briner), kao i jugoslovenske književnike, muzičare, glumce, slikare i sportiste (Ivo Andrić, Branko Ćopić, Desanka Maksimović, Dobrica Ćosić, Jovan Jovičić, Lazar Vujaklija, Dragoslav Šekularac, Radivoje Korać).

Značajan deo ove bogate foto-hronike danas se zahvaljujući Stevanovoj ćerki, pesnikinji Tanji Kragujević, čuva u Muzeju Jugoslavije u okviru Legata Stevana Kragujevića, čije je formiranje započelo pre osam godina. Njegove fotografije nalaze se i u arhivi Politike, Arhivu Jugoslavije (foto-arhiva Tanjuga), Istorijskom arhivu Senta (Zbirka Kragujević) i Istorijskom arhivu Beograda (Legat porodice Kragujević).

Legat Stevana Kragujevića u Muzeju Jugoslavije čini u najvećoj meri originalni fotografski materijal, oko 30.000 pojedinačnih negativ snimaka i 3000 fotografija različitih formata. Kompletan fotografski materijal u prethodnim godinama je digitalizovan, a dodatnu vrednost predstavlja to što je Tanja Kragujević prilikom pripreme materijala za preuzimanje sačinila čitav korpus dokumentacije koji značajno olakšava rad kustosa na obradi građe i obogaćuje je dozom ličnog iskustva i znanja.

Tematska sadržina foto-materijala Legata Stevana Kragujevića veoma je raznovrsna. Značajan segment odnosi se na Tita i njegove aktivnosti u Jugoslaviji, poput prijema stranih državnika, putovanja po zemlji, proslave Dana mladosti i izlaganja u Narodnoj skupštini. Potom su tu fragmenti iz političkog života SFRJ i SR Jugoslavije: zasedanja Savezne i Republičke skupštine, politički skupovi, mitinzi 1990-ih godina i portreti političkih aktera. Značajan deo materijala odnosi se na kulturni život Beograda i Jugoslavije, među kojima su snimci pozorišnih predstava i filmskih premijera, glumaca i pevača, muzejskih izložbi. Interesantni su kadrovi napravljeni prilikom snimanja poznatih TV emisija i serija u studiju u Košutnjaku, kao i čitav niz portreta pevača iz šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka. Snimci Beograda i njegovih stanovnika, često pravljeni u prolazu, na putu od stana porodice Kragujević do redakcije Politike, objavljivani su u Politikinoj rubrici „U slici i reči“. Ove fotografije anonimnih ljudi, staraca i dece, nose značajan pečat umetničkog i predstavljaju vredno svedočanstvo o životu glavnog grada u periodu socijalističke Jugoslavije, o prožimanju tradicionalnog i modernog.

Slično se može reći i za obimnu foto-dokumentaciju Sente. Portreti građana i porodične fotografije, kao i snimci glavnih gradskih obeležja i gradske žile kucavice Tise, čine pravu foto-hroniku ovog grada, koja se kao studija slučaja može primeniti i u objašnjavanju daleko širih tokova. Konačno, Legat sadrži i veliki broj privatnih snimaka, samog Stevana Kragujevića, njegove supruge Leposave (spikerke Radio Beograda) i ćerke Tatjane, poznate pesnikinje. Tu su zabeleženi momenti iz njihovih života, porodična putovanja, prijatelji i rodbina, koji su značajni za porodičnu istoriju i u širem smislu kao prikaz privatnog života u eposi.

Pored negativa i fotografija Legat Stevana Kragujevića čine trodimenzionalni predmeti i originalna dokumentacija. Ovaj materijal, sa jedne strane, u službi je direktnog svedočanstva o ličnosti fotografa i njegovog profesionalnog života, dok sa druge posredno govori o različitim aspektima života u socijalističkoj Jugoslaviji i, kao takav, predstavlja značajan dodatak fondu Muzeja Jugoslavije. U prvoj grupi najistaknutije mesto zauzimaju lična dokumenta, ugovori o profesionalnom angažmanu, nagrade i priznanja, poklon-satovi, foto-aparati i oprema i neki predmeti vezani za rad u Politici, poput klišea za štampu i propagandnog materijala. Pored toga, tu je ilustrativan materijal bogatog svedočanstvenog potencijala, na primer izuzetno očuvana kolekcija pozivnica na različite društveno-političke i kulturne događaje u periodu od kraja 1940-ih do kraja 1980-ih godina, koje je Kragujević profesionalno pratio, kao i kolekcija njegovih reporterskih legitimacija i propusnica. Jedan broj predmeta posrednije govori o profesiji foto-reportera, poput odevnih predmeta i aksesoara, kravata, manžetni, šešira, ali i poklona od ustanova i pojedinaca koje je Kragujević dobio. U drugoj grupi su predmeti koji su više svedočanstvo vremena i zemlje u kojoj je Kragujević živeo i stvarao. Između ostalog, tu su njegove kolekcije razglednica, dopisnica, prigodnih koverata, značaka i satova, predmeti iz domaćinstva i uspomene sa putovanja. Ovi predmeti nisu najdirektnije vezani za profesionalnu delatnost Stevana Kragujevića, koja je i glavni razlog formiranja Legata, ali su značajna sadržinska dopuna fondu Muzeja i predstavljaju vredno svedočanstvo o životu u Jugoslaviji.
Izbor predmeta i dokumenata koji svedoče o reporterskoj profesiji Stevana Kragujevića, kao i selekcija njegovih snimaka već se mogu videti na stalnoj postavci Muzeja Jugoslavije pod nazivom

„Muzejska laboratorija“. Posredstvom danas sveprisutnih društvenih mreža, Muzej kominicira veliki broj Kragujevićevih snimaka različitim povodima, čineći ih i na taj način bliskim i mlađim generacijama.

U godini kada obeležavamo jubileje Stevana Kragujevića osećamo posebnu odgovornost da dodatno promovišemo njegovo delo, pa je u planu i izdavanje monografije u saradnji sa njegovom ćerkom Tanjom. Pored toga, zahvaljujući Vizuelnom arhivu Jugoslavije, novoj veb bazi muzejskih foto-kolekcija, značajan deo foto-građe Legata biće trajno vidljiv na svetskoj mreži. Na ovaj način će izuzetno bogata fotografska kolekcija, detaljno i stručno obrađena, biti predstavljena kao veoma značajan segment najvećeg fotografskog fonda u našim muzejima i stavljena na uvid stručnoj i široj javnosti. Ovakvim pristupom obezbedićemo „novi život“ vredne baštine i trajno je legitimisati kao dragocen vizuelni izvor za potpunije sagledavanje naše prošlosti u burnom dvadesetom veku.